Historię tworzą nie tylko wybitne jednostki. Tworzą ją również wybitne rody. I dobrze o tym przypominać współczesnym, w sposób wolny od hagiografii z jednej, a ludowej demagogii z drugiej strony. Witold Banach, historyk i muzealnik, wydał książkę o Radziwiłłach, a do księgarń trafiła właśnie ciekawie, wartko napisana monografia rodu Czartoryskich.

To monografia rodu na tle dziejów Polski, jako że historia kraju i rodu były przez wieki mocno splecione. Ba, są nadal, czego dowodzi (opisana na finiszu pracy) sprawa zakupu muzealnych i bibliotecznych zbiorów Czartoryskich przez państwo.

Proporcjonalnie najobszerniejszą część książki Witolda Banacha stanowią dzieje zaledwie trzech pokoleń Czartoryskich: Adama Kazimierza, Adama Jerzego i jego synów. Zgoda, to postaci (zwłaszcza dwie pierwsze) bodaj najszerzej znane z całej rodziny, ale czy nie znaczy to, że losy ich potomków byłyby mniej ciekawe dla czytelnika? Tymczasem autor ledwie się po nich prześlizguje, a pełne dramatycznych zwrotów czasy drugiej wojny światowej zajęły kilkanaście stron. Kilkadziesiąt lat PRL i emigracji potraktowano równie zdawkowo, nieco więcej miejsce poświęcając sprawie zakupu zbiorów rodowych przez państwo. Można odnieść wrażenie, że autor, rozpędziwszy pióro, nagle zaczął ostro hamować.

Budząca emocje i bezwzględnie wykorzystywana przez polityków opozycji sprawa zakupu zbiorów Czartoryskich została opisana niezwykle obiektywnie, z przytoczeniem rzetelnych argumentów. Autor patrzy na nią od strony prawnej, od strony korzyści dla Polski i możliwości odzyskania elementów kolekcji rozkradzionych przez Niemców. Co jakiś czas wypływają one na międzynarodowym rynku aukcyjnym. Również do nich państwo polskie ma dzisiaj niezbywalne prawo. Ten szczodry gest – sprzedaż zbiorów za kwotę mniejszą, niż wynosi ta, na którą ubezpieczono jeden tylko obraz Leonarda da Vinci z tejże kolekcji – pięknie się wpisał w długą, ofiarną służbę przedstawicieli rodziny sprawie polskiej. A sugestie, że zamiast płacić, można było po prostu zbiory ukraść, pachną obyczajami z okolic Uralu.

Witold Banach: Czartoryscy czyli wieczna pogoń. Poznań, Wydawnictwo Poznańskie, 2022.

(mr)