Przewodnik Chestertonowski

Jeden z największych katolickich myślicieli dwudziestego wieku – ale czy u nas dobrze znany? Wydaje się, że jednak nie. Na Chestertona ten i ów lubi się powoływać w dyskusji, lecz znajomość jego – bardzo konsekwentnej – myśli społecznej nie jest nawet w kręgach konserwatywnych zbyt duża. Niewielka, lecz dobrze napisana książka Wojciecha Golonki może być przewodnikiem dla tych, którzy chcą swoją wiedzę uzupełnić i dla tych, którzy z myślą GKC dopiero chcą się zapoznać.

Wbrew tytułowi, książka nie jest polonocentryczna. Chesterton nie taił swojej sympatii do Polski i Polaków, chociaż z dzisiejszej perspektywy możemy pytać, czy była to Polska, jaką chciał widzieć czy taka, jaka istniała w rzeczywistości, ze wszystkimi jej wadami i niedoskonałościami. Miło Polakowi słyszeć również, że Anglik był niestrudzonym krytykiem niemieckiego szowinizmu we wszystkich jego odsłonach, od „prusjanizmu” począwszy, a na nazizmie skończywszy.

Chesterton nie odkrywa Ameryki – mówi i pisze o kwestiach oczywistych, które jednak już sto lat temu, w nowoczesnym społeczeństwie, takie oczywiste nie były. Zwraca uwagę na słabości demokracji, która coraz bardziej ogranicza się do fasady, a jej istotą staje się manipulowanie masami. Nieustannie podkreśla rolę godności człowieka i jego praw, a przede wszystkim prawa do życia bez nędzy i uzależnienia od lichwy. Dzisiaj staroświeckie pojęcie „lichwa” zastąpilibyśmy zapewne słowem „instytucje finansowe”. Chesterton nie kroczył w radosnym pochodzie intelektualistów zadowolonych z rzekomego postępu cywilizacyjnego, który dokonywać się miał na oczach mas. Ale nie był też zapiekłym konserwatystą – ba, podkreślał pozytywy Rewolucji Francuskiej. Dla niego ludzka godność, prawo do wolności, prawdy i godności wymykało się politycznym i intelektualnym szyldzikom.

Kompendium myśli społecznej i politycznej Gilberta Keitha Chestertona jest dzisiaj potrzebne – bo ta myśl nie straciła nic na swojej aktualności. Zagrożenia, które za jego czasów dopiero się rysowały, dzisiaj są widoczne w pełnej krasie. Demokracja przeradzająca się w swoją parodię, z całą powagą promującą potrzebę ograniczenia wolności wypowiedzi i oficjalnej cenzury (ustawy o tzw. mowie nienawiści) stała się faktem, który możemy obserwować. Pytanie – czy umiemy wskazać drogę odwrotu na normalne tory?

Wojciech Golonka: G. K. Chesterton, Polska i polityka. Kraków, Andegavenum, 2021.

(asm)