Zabójstwo Piotra Jaroszewicza na trwałe pozostanie zagadką. Niezależnie, czy w trwającym procesie uda się skazać jego domniemanych wykonawców. Skazani mogą być, w najlepszym przypadku, wykonawcy, ale motywy tego mordu pozostaną w sferze domysłów. Dlatego zbrodnia była i będzie pożywką dla sensacyjnych publikacji. Tym bardziej warto odnotować rzeczową biografię polityka, który – abstrahując od systemu, którego służył i odpowiedzialności za zniewolenie – był postacią nieprzeciętną. A przy tym ciekawą.

Żeby snuć jakiekolwiek teorie na temat zabójstwa peerelowskiego premiera, trzeba znać jego biografię. Trudno zaś oprzeć się wrażeniu, że wielu autorów, którzy biorą się za opisywanie sprawy, co najwyżej zajrzało do Wikipedii. Tym cenniejsza jest biografia pióra Mariusza Głuszko. Biografia – a w zasadzie historyczna monografia, pokazująca rolę Jaroszewicza w budowie i utrwalaniu komunistycznej władzy nad Wisłą. Autor nie pretenduje do roli wszechwiedzącego i wskazuje na liczne pytania i niewiadome w życiorysie notabla.

Jeśli mierzyć wiedzę o PRL liczbą publikacji i zaangażowanych w zgłębianie tego okresu badaczy, to powinniśmy wiedzieć wszystko lub niemal wszystko. Tymczasem im bardziej wchodzi się w rozmaite obszary – od politycznych gier na najwyższych szczeblu po katastrofy – tym bardziej widać, jak wiele pozostało do wyjaśnienia. Archiwa nie dadzą odpowiedzi na wiele pytań, historyka czeka więc żmudne stawianie hipotez i badanie ich prawdopodobieństwa. Prawdziwie detektywistyczna praca!

Książka doktora Głuszki to również zaproszenie dla tych historyków, którzy chcieliby wypełnić białe plamy, związane z niemal półwieczem realnego socjalizmu. A także z pierwszymi latami III RP, w której byli komunistyczni aparatczycy odnaleźli się doskonale, wraz ze swoimi powiązaniami i budowanymi przez lata układami.

Mariusz Głuszko: Piotr Jaroszewicz 1909-1992. Warszawa, Rytm, 2021.

(asm)