Dopiero teraz, po niemal 140 latach od jego śmierci, otrzymaliśmy pierwszą polską biografię jednego z najwybitniejszych brytyjskich mężów stanu epoki Wiktorii – Benjamina Disraelego. To postać wielowymiarowa i bardzo fascynująca. Biografia pióra Andrzeja Diniejki, mimo że nie należy do krótkich, wiele wątków z tej biografii zdołała ledwie musnąć. Niemniej to dobre, solidne opracowanie.

Disraeli to polityk (skuteczny), jeden z ludzi, którzy pchnęli konserwatyzm na nowe tory, ale także pisarz (zdecydowanie gorszy, niż mąż stanu) i człowiek, który szukał miejsca dla Żydów w nowoczesnym, przemysłowym społeczeństwie. Paradoksalnie szukając tego miejsca hołdował modnym w jego czasach teoriom wyższych i niższych ras – wówczas uważanym za naukowe, dzisiaj skutecznie ośmieszonym.

Autor książki jest anglistą, zresztą wybitnym, co odbija się na konstrukcji książki. Czytelnik zainteresowany dziejami politycznymi dziewiętnastowiecznej Wielkiej Brytanii wolałby zagłębić się bardziej w zawiłe arkana polityki, a mniej w szczegóły pisarskich perypetii Disraelego. Disraeli, dzisiaj jako pisarz fascynujący co najwyżej historyków literatury, za życia cieszył się sporą popularnością, a za część utworów otrzymywał honoraria, które na dzisiejsze pieniądze wynosiłyby miliony złotych.

Wkład premiera w kształtowanie koncepcji, filozofii Imperium Brytyjskiego jest ogromny. To jemu Wiktoria zawdzięcza tytuł cesarzowej Indii. Sporo zawdzięcza mu anglosaski konserwatyzm, który między innemu dzięki niemu zdołał dotrzymać kroku zmianom społecznym. Dla konserwatywnych idei udało się pozyskać wielu wyborców również z niższych klas. W 1867 roku, przy oporze części polityków Partii Konserwatywnej, przeforsowano rewolucyjną wręcz reformę wyborczą.

W polityce europejskiej konsekwentnie trzymał się antyrosyjskiej postawy, przeciwstawiając się – z różnym skutkiem – tendencjom do osłabiania „chorego człowieka Europy”, Imperium Osmańskiego, z korzyścią dla Rosji.

Niedługo przed śmiercią musiał przełknąć gorycz porażki konserwatystów i być świadkiem zwycięstwa znienawidzonego przeciwnika, liberała Gladstone’a. Odszedł w glorii wielkiego męża stanu i czas niczego z tej opinii nie ujął.

Andrzej Diniejko: Między literaturą i polityką: Benjamin Disraeli na tle swoich czasów. Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2019.

(asm)