Szwajcaria – oaza spokoju w czasach dwóch wojen światowych, które w dwudziestym wieku przetoczyły się miażdżącym walcem przez Europę. Sielankowy obraz, na którym pojawiły się rysy. Na przykład za sprawą kont bankowych, na których spoczywały pieniądze ofiar Holocaustu i na których też swoje pieniądze lokowali naziści.

Ową niewinność Szwajcarii w swojej książce „Szwajcaria: złoto i ofiary” skalał skrajnie lewicowy socjolog Jean Ziegler (którego antykapitalistyczny manifest doczekał się niezbyt przychylnej recenzji i w DWU.TYGODNIKU). Wieloletni spór o pieniądze zamordowanych przez Niemców, prowadzony przez Szwajcarię z organizacjami żydowskimi, przypisującymi sobie prawo do występowania w imieniu zabitych, nie pomógł alpejskiemu krajowi wizerunkowo.

Książeczka – niewielka objętościowo – której polski przekład właśnie się ukazał, przypomina o zbrodni, dokonanej osiemdziesiąt lat temu w niewielkim mieście Payerne w kantonie Vaud. Grupa miejscowych zwolenników nazizmu zamordowała żydowskiego handlarza bydłem. Ofiary nie znali, wybrano ją, można powiedzieć, symbolicznie. Jako Ewige Jude, Żyda winnego ich biedy, bezrobocia, problemów. Sprawców szybko ujęto i skazano na dożywocie. Państwo zareagowało zatem szybko i sprawnie. W czym zatem problem i czy warto ten epizod przypominać? Tylko jeden, odosobniony epizod?

Od opisanej historii bardziej znamienna jest reakcja na jej przypomnienie przez Jacquesa Chessexa, mieszkańca Payerne. Poddano go ostracyzmowi, oskarżono o szkalowanie wspólnoty. Odwrócono się od niego.

Przypomina nam to reakcje na ujawniane epizody, związane z mordami na Żydach w Polsce podczas okupacji – i nie mam tu na myśli bajań spółki Gross&Grabowski, tylko zbrodni udokumentowanych ponad wszelką wątpliwość. Ale przecież takie reakcje na ujawnianie faktów, które nie pasują do naszego błogostanu, to nie tylko domena tak zwanych zwykłych ludzi. Adam Michnik otwarcie powiedział, że nie wierzy, iż „człowiek honoru”, Czesław Kiszczak, mógł osobiście manipulować śledztwem w sprawie zabójstwa Grzegorza Przemyka – a skutkiem tej manipulacji było nie tylko uchronienie zabójców przed sprawiedliwością, ale wsadzenie do więzienia niewinnych sanitariuszy.

Pod każdą szerokością geograficzną, w różnych okolicznościach, przy różnych sprawach – reakcje bywają niezwykle podobne.

Jacques Chessex: Żyda dla przykładu. Kraków-Budapeszt-Syrakuzy, Austeria, 2022.

(asm)