Zmierzyć się z trudną materią i napisać o niej językiem jasnym i prostym – oto mistrzostwo. Już to wystarczy, by sięgnąć po polskie tłumaczenie „Thoughts on Machiavelli” Leo Straussa. Dopiero po ponad sześćdziesięciu latach Teologia Polityczna przybliżyła tę książkę polskiemu czytelnikowi. I dobrze zrobiła. Miejmy nadzieję, że chociaż przejrzą ją – nie śmiem mieć nadziei na wnikliwą lekturę – nasi pewni siebie komentatorzy i publicyści, którzy o Machiavellim wiedzą niewiele, ale chętnie się jego rzekomymi poglądami podpierają.

Machiavelli to „Książę” – i właściwie na tym traktacie, a w zasadzie jego omówieniach, kończy się znajomość myśli Florentyńczyka przez przeciętnego polskiego humanistę. „Książę” kusi tym bardziej, że dostarcza wielu cytatów, które, wyjęte zwykle z kontekstu, mogą posłużyć jako efektowne wzbogacenie politycznej analizy. Machiavelli równa się pochwała cynizmu, pochwała dyktatury – koniec i kropka.

Strauss nie „Księciu” jednak poświęca szczególną uwagę, ale pracy, która stanowi niejako jego uzupełnienie, mianowicie „Rozważaniom nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza”. To traktat o republice, o rządzeniu nią i o trudnej sztuce reformy. W dzisiejszej rzeczywistości, jeśli już koniecznie chcemy odnosić współczesność do myśli dawnych mistrzów, powinniśmy zwrócić wzrok raczej ku „Rozważaniom”, niż „Księciu”.

I powinniśmy również uważnie przeczytać wykłady Leo Straussa, który starał się przerzucić most między myślą dawnych czasów a współczesnością. A nawet nie tyle przerzucić most, co wskazać pewne punkty styczne, inspiracje dla rozważań o tym, co dzieje się dzisiaj. Bez prostackiego anachronizmu i pouczania, co powiedzieliby dzisiaj Bacon czy Machiavelli, gdyby widzieli… Strauss stroni od dydaktyzmu, daje czytelnikowi szansę na samodzielne postrzeganie i samodzielne formułowanie wniosków. On tylko podpowiada, wskazuje. Jakże inna jakość od wyrastających jak grzyby po deszczu teoretyków wszystkiego, którzy chcą odbiorcy podać wszystko na tacy, ale również nie ścierpią żadnej polemiki.

Leo Strauss: O Machiavellim. Warszawa, Teologia Polityczna, 2021.

(rk)