Kiedy widzę biografię zapowiadającą „odbrązowienie” czy „obalenie mitu” mam niemal pewność, że chodzi o pozycję mało wartościową, pisaną pod przyjętą z góry tezę. Te opracowania, które naprawdę rozprawiają się ze stereotypami dotyczącymi ich bohaterów, bronią się treścią, nie buńczucznymi zapowiedziami. Książka Radosława Młynarczyka o Marku Hłasce należy do tego drugiego rodzaju.

„Polski James Dean”, antysystemowiec w stalinowskich czasach, pisarz-naturszczyk, samobójca… Legenda budowana przez dziesięciolecia szczelnie obudowała fakty. Hłasko odnalazłby się świetnie w dzisiejszych, wolnorynkowych czasach, kiedy nie wystarczy mieć talent, ale trzeba też ten talent odpowiednio promować. Na przykład skandalami. Pracowicie dbał o swój osobisty PR, a miarą skuteczności tych działań jest żyjąca po dziś dzień legenda.

Radosław Młynarczyk bierze legendę pod lupę i stara się to robić bez emocjonalnego zaangażowania po stronie bohatera lub z dystansem do niego. Konfrontuje fakty i wiedzę o Hłasce, dzisiaj niestety nie tak kompletną, jak byśmy chcieli, z mitem. Z książki wyłania się inny autor „Pięknych dwudziestoletnich”, niż dotąd myśleliśmy. Co nie znaczy, że mniej interesujący jako człowiek i twórca. Bo mit Hłaski – buntownika zaczął w pewnym momencie przesłaniać jego twórczość. Niezasadnie.

Nawet śmierć, tragiczna przecież, Marka Hłaski obrosła legendą. Miało to być samobójstwo pogrążonego w Weltschmerzu twórcy, tymczasem wszystko wskazuje na to, że był to wypadek. Pewności jednak nie ma – warto odnotować, że Młynarczyk pieczołowicie wskazuje, które informacje nie są do końca pewne, które wymagają jeszcze dodatkowych wyjaśnień i badań. Unika pokusy, której ofiarą pada wielu biografów.

Życie Hłaski, aczkolwiek w ostatnim trzydziestoleciu wiele razy brane pod lupę (z różnym zresztą efektem), nie jest zamkniętym projektem badawczym. „Proletariacki książę” pokazuje, ile zostało jeszcze do zbadania. Kto wie, jakie tajemnice kryją się w archiwach, nieopublikowanych listach i wspomnieniach…

Radosław Młynarczyk: Hłasko: proletariacki książę. Wołowiec, Wydawnictwo Czarne, 2020.

(mr)