Ustawa o fundacjach to bodaj jedyny w polskim systemie prawnym tak krótki akt prawny, regulujący tak rozległą materię. W dodatku, choć nowelizowana, ustawa ta powstała tuż po stanie wojennym, w całkowicie innych realiach ustrojowych i w konkretnym celu. Mianowicie była jednym z elementów porozumienia z Kościołem, któremu umożliwiono tworzenie kościelnych fundacji. Zwięzłość ustawy dla jednych jest zaletą, dla innych – wadą, która umożliwia sądom i urzędnikom stosowanie dowolnych interpretacji. W każdym razie publikacja wydana przez SGGW powinna znaleźć się na półce każdego, kto fundacjami, czy to zawodowo, czy społecznie, się zajmuje.
„Prawne i ekonomiczne uwarunkowania funkcjonowania fundacji”, pod redakcją trojga naukowców: Przemysława Litwiniuka, Anny Milewskiej i Mirosława Wasilewskiego, to zbiór kilkunastu studiów poświęconych całej gamie zagadnień związanych z fundacjami w polskim systemie prawnym. Fundację stosunkowo łatwo jest założyć, nie dysponując niemal żadnymi środkami – stąd lwia część istniejących w Polsce fundacji to fundacje „żebracze”. Czasy, kiedy to Maksymilian Ossoliński ufundował Zakład Narodowy im. Ossolińskich, uposażając go w testamencie środkami na działalność, należą zdecydowanie do historii. Przeciętna polska fundacja to podmiot, który zbiera pieniądze od firm i osób, by dysponować je na szlachetne cele. Swojego majątku praktycznie nie posiada.
Problem zaczyna się wraz z próbą likwidacji fundacji. Może tego dokonać sąd (z określonych powodów) albo Sejm w drodze ustawy (tu powodów ustawodawca nie wyszczególnił). W praktyce może nastręczać to wielu problemów. Nie przez przypadek pracę otwiera publikacja dr Pawła Daszczuka z UMCS na temat rozwiązania, likwidacji i ustania fundacji. Autor wskazuje zdarzenia prawne, które powodują rozwiązanie fundacji oraz omawia możliwe sposoby jej likwidacji. Co istotne, omówiono tu także rozwiązanie fundacji bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego. Prof. dr hab. Andrzej Kidyba podjął temat statusu fundatora po wpisie fundacji do rejestru, w szczególności – jego uprawnień.
Część zbioru, poświęcona ekonomicznym aspektom działania fundacji, zawiera m.in. opracowania dotyczące fundacji akademickich. Poza tym zakresem bardzo interesujący jest także artykuł dr hab. Joanny Rakowskiej, poświęcony wsparciu dla fundacji w ramach unijnej polityki spójności. Praktyczne wnioski płyną także z tekstu dr Barbary Kusto na temat relacji między działalnością statutową a działalnością gospodarczą fundacji w Polsce.
Temat fundacji i prawa fundacyjnego jest zbyt obszerny, by dało się go wyczerpać w jednym tomie. Miejmy nadzieję, że autorzy i redaktorzy są podobnego zdania i nie każą nam długo czekać na kolejną część wydawnictwa.
Prawne i ekonomiczne uwarunkowania funkcjonowania fundacji. Warszawa, Wydawnictwo SGGW, 2019.
(asm)